Tην δεκαετία του 1930 ο Frank Lloyd Whight δεν ήταν πολύ δημοφιλής. Τότε όμως σε ηλικία 70 ετών περίπου έφτιαξε δύο κτίρια που έδειξαν τη δημιουργική του δύναμη. Το ένα ήταν το S.C. Johnson and Son Administration building και η κατοικία του Edgar J. Kaufman και τα δύο το 1936. Το σπίτι αυτό έγινε γνωστό ως Fallingwater House λόγω της τοποθεσίας του πάνω σ’ ένα καταρράκτη στη μέση ενός δάσους στην Pennsylvania, στο οποίο έφτανες μέσω μόνο ενός μονοπατιού στην εποχή που κτίστηκε.
O Edgar J. Kaufman Jr. ήταν ο γιος ενός επιτυχημένου επιχειρηματία στο Pittsburgh και μέλος της αδελφότητας του Taliesin. Αυτός γνώρισε τον Wright στον πατέρα του και αμέσως αναπτύχθηκε μια φιλία μεταξύ τους. Στα τέλη του 1934 ο Kaufman πήγε τον Wright στην τοποθεσία που επιθυμούσε ν φτιάξει το εξοχικό του. Ο Wright αργότερα γράφει στον Kaufman: «Η επίσκεψη στον καταρράκτη, στα δάση, έμεινε μέσα στο μυαλό μου και η μουσική από το ρυάκι βρήκε ένα μέρος για να φωλιάσει μέσα μου. Όταν έρθουν τα σχέδια σ’ εσένα θα καταλάβεις». Οι Kaufman περίμεναν πως το σπίτι θα χτίζονταν στην πλαγιά για να έχει θέα τον καταρράκτη. Όμως ο Wright το έχτισε πάνω στον καταρράκτη για να είναι οι ένοικοι σ’ άμεση επαφή με τη φύση που περιβάλλει το σπίτι.
Το σπίτι σχεδιάστηκε μέσα σε μια μέρα και είναι η πεμπτουσία της «Οργανικής αρχιτεκτονικής» του Frank Lloyd Whight.
Κατόψεις του fallingwater house
Το μεγαλύτερο μέρος του κτιρίου είναι φτιαγμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα, ένα υλικό που δεν χρησιμοποιούνταν ιδιαίτερα σε ιδιωτικές κατοικίες. Επίσης χρησιμοποιήθηκε ατσάλι, πέτρα από το τοπικό λατομείο καθώς και ξύλο σε πολλά μέρη του σπιτιού. Το σπίτι διαμορφώνεται σε 3 επίπεδα που αποτελούν τα οριζόντια στοιχεία του και το τζάκι που η καμινάδα του τέμνει κάθετα τα οριζόντια αυτά στοιχεία.
Σχέδιο των ορόφων του σπιτιού όπως φαίνεται από δυτικά
Σε κάθε όροφο προβάλλουν έντονα τα μπαλκόνια από οπλισμένο σκυρόδεμα, προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι άκρες των μπαλκονιών είναι πιο στρογγυλεμένες απ’ ότι το αρχικό σχέδιο του Wright που ήταν πιο τετραγωνισμένες όπως ήταν και το πιο συνηθισμένο εκείνη την εποχή. Κάποια στιγμή ο Wright άλλαξε γνώμη. Οι τοίχοι είναι φτιαγμένοι από τοπική πέτρα σε διαδοχικά στρώματα ενώ μερικές πέτρες προεξέχουν. Τα δωμάτια περιβάλλονται από μεγάλα παράθυρα και μπαλκονόπορτες εν σειρά έτσι ώστε οι ένοικοι να είναι σε άμεση επαφή με τη φύση που περιβάλλει το σπίτι. Το σπίτι ο Wright είχε την πρόθεση να το επενδύσει με φύλλα χρυσού που η επιφυλακτικότητα του Kaufman τη ματαίωσε. Τελικά στην αρχική του μορφή το σπίτι βάφτηκε με μια ώχρα σε χρώμα βερικοκί. Το σπίτι «πατάει» πάνω στους βράχους του καταρράκτη στον οποίο μια μικρή σκάλα από τον πρώτο όροφο δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους να κατεβούν σε αυτόν.
Τα μπαλκόνια του σπιτιού όπως προβάλλουν πάνω από τον καταρράκτη. Επίσης φαίνεται και το χρώμα του σπιτιού και πώς αυτό συνδυάζεται με την τοπική πέτρα.
Στο κάτω μέρος της εικόνας διακρίνεται η σκάλα που οδηγεί από το σαλόνι στο ρυάκι. Το πιο εντυπωσιακό κομμάτι του σπιτιού εξωτερικά είναι σίγουρα τα μπαλκόνια που προβάλλουν υπερβολικά από το κτίριο και «αιωρούνται» πάνω από τον καταρράκτη. Οι μηχανικοί του Wright φοβούνταν για τα στατικότητα του σχεδίου πριν γίνει πραγματικότητα.
Στηρίγματα των μπαλκονιών κατά την κατασκευή του κτιρίου
Στη βόρεια πλευρά αντίθετα από αυτή που βλέπει στον καταρράκτη υπάρχουν δύο πέργολες. Οι πέργολες αυτές είναι σαν τόξο και πηγαίνουν γύρω από τους κορμούς δύο δέντρων. Σ’ αυτή την πλευρά βρίσκεται και η είσοδος του σπιτιού. Στον τελευταίο όροφο όπου βρίσκεται κα το γραφείο του Kaufman θα υπήρχαν δύο τρύπες στο μπαλκόνι για να περάσουν ανάμεσά τους τα δέντρα. Καθώς όμως κατά τη διάρκεια της κατασκευής τα δέντρα αυτά κόπηκαν δεν έγιναν τελικά. Όταν τελείωσε το σπίτι οι Kaufman είπαν στον Wright να φτιάξει κι έναν ξενώνα στη βόρεια πλευρά του σπιτιού ο οποίος ενώνεται μ’ ένα μονοπάτι που καλύπτεται από ένα στέγαστρο από σκυρόδεμα και που στηρίζεται από κολόνες που βρίσκονται μόνο στη μια άκρη του. Ενώ η καμπυλωτή κατασκευή του τού επιτρέπει να μην καταρρεύσει. Εξωτερικά η ένταξη του σπιτιού στη φύση είναι καθολική.
Η πέργκολα που οδηγεί στον ξενώνα
Στο εσωτερικό ο Wright χρησιμοποιεί τα στοιχεία της φύσης που περιβάλλει το σπίτι όπως η πέτρα που βρίσκεται στο τζάκι, τα πέτρινα πατώματα καθώς και το ξύλο για να δημιουργήσει αυτήν την οργανική ενότητα που επιθυμεί με το περιβάλλον. Ο ίδιος έχει σχεδιάσει και τα έπιπλα δημιουργώντας έτσι ένα συνολικό έργο τέχνης. Μπαίνοντας κανείς από την κεντρική είσοδο στο βόρειο τμήμα του σπιτιού συναντά ένα μικρό δωμάτιο υποδοχής. Εκεί υπάρχουν και οι σκάλες που οδηγούν στον δεύτερο όροφο.
Το τζάκι του σαλονιού όπου φαίνεται και το πάτωμα που ενσωματώνει και τον βράχο που προϋπήρχε.
Σ’ αυτόν τον όροφο υπάρχει και το σαλόνι που είναι το μεγαλύτερο δωμάτιο και που η μεγάλη σειρά παραθύρων εν σειρά που υπάρχει στην πλευρά του καταρράκτη, αφήνει το δάσος να εισχωρήσει κυριολεκτικά μέσα του. Το πάτωμα είναι πέτρινο και τα έπιπλά του ξύλινα. Μπαίνοντας βλέπει κανείς τη «μουσική γωνιά» του σαλονιού δεξιά του καναπέ και πίσω του τη σκάλα που οδηγεί στον καταρράκτη.
Άποψη του σαλονιού
Οι τοίχοι του σαλονιού είναι φτιαγμένοι με την ίδια τοπική πέτρα που υπάρχει και στο εξωτερικό. Μπαίνοντας στην τραπεζαρία υπάρχει δεξιά το τζάκι που μπροστά του, από το πάτωμα, εξέχουν οι βράχοι που υπήρχαν πριν φτιαχτεί το σπίτι. Αριστερά βρίσκεται μια μεταλλική σφαιρική κατασκευή που λειτουργεί ως μπαρ και επιτρέπει στους ενοίκους να ζεσταίνουν τα ποτά τους δίπλα στο τζάκι. Δίπλα από το τζάκι υπάρχει μια πόρτα που οδηγεί στην κουζίνα. Ανάμεσα στην κουζίνα και τη σκάλα είναι τοποθετημένη και η τραπεζαρία.
Η τραπεζαρία στο σαλόνι του σπιτιού
Και στις δύο άκρες του δωματίου υπάρχουν τα καταπληκτικά αυτά μπαλκόνια που προβάλλουν πάνω από τον καταρράκτη. Στον δεύτερο όροφο υπάρχουν το γραφείο του κ. Kaufman καθώς και δύο υπνοδωμάτια με δύο μπάνια αντίστοιχα. Μια σκάλα οδηγεί και στον τρίτο όροφο όπου υπάρχει το παρατηρητήριο.
Η σκάλα που οδηγεί στον τρίτο παρατηρητήριο
Τα δωμάτια του δευτέρου ορόφου είναι κατανεμημένα δεξιά-αριστερά ενός διαδρόμου. Το υπνοδωμάτιο του υιού Kaufman είναι πάνω από τη μουσική γωνία του πρώτου ορόφου και έχει κι ένα δικό του μικρό μπαλκόνι με μια σκάλα που το συνδέει με τον πρώτο όροφο. Επίσης υπάρχει και το κύριο υπνοδωμάτιο με ένα μεγαλύτερο μπάνιο. Το γραφείο του κ. Kaufman βρίσκεται δυτικά με τη σκάλα που οδηγεί στο παρατηρητήριο του τρίτου ορόφου.
Άποψη ενός υπνοδωματίου
Σίγουρα μπορεί να πει κάποιος πως το κτίριο αυτό είναι πια «πολυφορεμένο» και όλοι ασχολούνται μ’ αυτό κάτι που είναι ίσως μια αλήθεια. Δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει όμως κανείς την ομορφιά του και κυρίως τον τρόπο που ο Wright έχει «οργανικά» ενώσει μια ανθρώπινη κατασκευή με τη φύση που την περιβάλλει και γι’ αυτό ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο αξίζει η προσεκτική μελέτη του. Ο Frank Lloyd Wright είναι σίγουρα ένας από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα και φρόντισε να διατηρήσει την κληρονομιά του ζωντανή και μέσω ενός ιδρύματος που δημιούργησε το Frank Lloyd Wright Foundation με έδρα το Taliesin.
«Στην οργανική αρχιτεκτονική η σύλληψη κάθε κτίσματος αρχίζει ως κτίσμα στην αρχή και προχωρεί στη δευτερεύουσα έκφραση σαν πίνακας προς τα μπρος. Δεν αρχίζει με κάποια δευτερεύουσα έκφραση για να προχωρήσει ψηλαφητά στη συνέχεια προς τα πίσω. Αυτό είναι μοντέρνα αρχιτεκτονική. Επειδή το μάτι έχει κουραστεί από τις επαναλαμβανόμενες γυμνές κοινοτοπίες, όπου το φως αντανακλάται από επίπεδες επιφάνειες ή πέφτει θαμπά σε τρύπες, η οργανική αρχιτεκτονική ξαναφέρνει τον άνθρωπο αντιμέτωπο πρόσωπο με πρόσωπο με το παιχνίδι των ίσκιων και το βάθος των ίσκιων της φύσης. Βλέπει φρέσκες προοπτικές της έμφυτης στον άνθρωπο δημιουργικής σκέψης και αίσθησης, που προσφέρονται στη φαντασία του για διαλογισμό. Αυτό είναι μοντέρνο. Η αίσθηση για τον εσωτερικό χώρο ως πραγματικότητα, συνδυάζεται στην οργανική αρχιτεκτονική με τι πλατύτερες δυνατότητες των σύγχρονων δομικών υλικών. Με αυτή την έννοια, η αίσθηση αναζητά το σπίτι για τον εσωτερικό χώρο. Το περίβλημα δεν αναζητιέται πια μόνο στη σκεπή και στους τοίχους, αλλά ως «προστατευμένος» χώρος. Αυτή η πραγματικότητα είναι μοντέρνα. Γι’ αυτό στην αληθινά μοντέρνα αρχιτεκτονική ξεφεύγει η αίσθηση της επιφάνειας και της μάζας σε φως και δομικά υλικά που συνδυάζουν το φως με τη δύναμη. Και αυτά τα δομικά υλικά δεν είναι λιγότερο έκφραση της προσανατολισμένης στο σκοπό δύναμης, όπως μπορούμε να την παρατηρήσουμε σε κάθε μοντέρνα μηχανή ή σε κάθε μοντέρνα εργαλειομηχανή. Όμως η μοντέρνα αρχιτεκτονική αποδέχεται την ανώτερη ανθρώπινη δεκτικότητα για τον ηλιόλουστο χώρο. Τα οργανικά κτίσματα έχουν τη δύναμη και την ελαφρότητα των ιστών της αράχνης, κτίσματα καθορισμένα από το φως, με τον εσώτερο χαρακτήρα τους φτιαγμένα για το περιβάλλον-παντρεμένα με το χώμα. Αυτό είναι μοντέρνο».
Frank Lloyd Wright, «Νέα αρχιτεκτονική» (1930), στο Ούλριχ Κόνραντς, Μανιφέστα και προγράμματα της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα, Επίκουρος, Αθήνα, 1977
Ο Frank Lloyd Wright με τους συνεργάτες του στο Taliesin
Βιβλιογραφία
- Ούρλιχ Κόνραντς. Μανιφέστα και Προγράμματα της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Επίκουρος Αθήνα 1977
- Ιάκωβος Ποταμιάνος Ιστορία της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Αθήνα Αντιύλη 2014
- William J. R. Curtis Modern Architecture since 1990. Phaidon Oxford 1987. Oxford
- H.W. Janson, Antons F. Jonson. Ιστορία τη τέχνης. Η δυτική παράδοση. Αθήνα Ιων Εκδόσεις Ελλην. 2014
- Keneth Frampton Μοντέρνα αρχιτεκτονική. Ιστορία και κριτική. Αθήνα Θεμέλιο 2009.
- Josef Masia Montaner (επιστημονική επιμέλεια Αν. Γιακουμάτος. Ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Κινήματα ιδέες και δημιουργοί στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, Νεφέλη 2014.
- David Watkin Ιστορία της δυτικής αρχιτεκτονικής. Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας. Αθήνα 2015.
- Frank Lloyd Wright. Τα καλύτερα έργα του. Μετάφραση επιμέλεια Πάνος Κοσμόπουλος, Μαλλιάρης Παιδεία. Αθήνα 2014.
- Sabine Thiel-Siling: Icons of architecture. The 20th Century. Prestel London 2000.
- Peter Gossel and Gabrielle Leethauser. Architecture in the 20th Century vol. 1. Bρέμη Tuschen 2005.
- Ανδρέας Γιακουμακάτος. Έξι διαλέξεις για την αρχιτεκτονική. Ταξίδι σε έξι πόλεις. Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος 2018.